محمد بن موسی
خوارزمی
ریاضیدان و ستاره‌شناس,جغرافی‌دان و فیلسوف, مورخ و همه‌چیزدان ایرانی
این دانشمند بزرگ قرن سوم هجری، بیشتر عمر خود را در بغداد زیست و از اعضای دارالحکمه بود. می‌گویند قبل از اینکه خوارزمی در دارالحکمه مستقر شود او را به هند فرستادند تا حساب هندی را بیاموزد. وی پس از بازگشت دو اثر «حساب الهند» و «الجبر و المقابله» را نگاشت
او نتایجی را که یونانیان و هندیان به دست آورده بودند را تلفیق و سبب انتقال مجموعه‌ای از معلومات جبری و حسابی شد که در ریاضیات قرون وسطی تأثیر عمیقی گذاشت
خوارزمی اولین کسی بود که در کتاب جبر و مقابله خود توانست معادله درجه دوم را از طریق هندسی حل کند که به آن حل از طریق ایجاد مربعات و رسیدن به مربع واحد اطلاق می‌شود
خوارزمی یک علم جدید و جدا از هندسه را اختراع و تدوین کرد و آن را علم الجبر و المقابله نامید. که امروزه ما باختصار جبر و معادله می‌نامیم. او توانست توسط این علم جدید معادلات درجه دوم را حل کند و راه را برای حل معادلات درجه بالاتر نیز هموار کرد. واژه «Algebra» از عنوان کتاب «الجبر و المقابله» او گرفته شده است
خوارزمی با تصحیح ترجمه گروه ابراهیم فزاری از کتاب سدهانت هندی و سپس نوشتن کتاب حساب الهند در سال ۸۲۵ میلادی در واقع اولین دانشمند اسلامی بود که مستقلاً کتابی دربارهٔ حساب و سیستم اعداد نوشت و همراه الکندی و تنی دیگر از دانشمندان نقش مهمی در بهینه کردن اعداد هندی و حساب هندی و رساندن آن به تمدن اسلامی و اروپا بازی کرد
علم "الگوریتم" که به روشهای گام به گام حل مسائل ریاضی و محاسباتی اشاره دارد، از نام خوارزمی گرفته شده است. در ترجمه آثار خوارزمی به زبان لاتین، نام وی به صورت "Algorizmi" نوشته شد و این واژه بعدها در زبان‌های اروپایی به "Algorithm" تغییر یافت و به مفهوم امروزی به کار رفت. امروزه علمی که او بنیان گذارش بود، در علوم کامپیوتر کاربرد فراوانی دارد و برای برنامه‌نویسی و حل مسائل مختلف به کار می‌رود
کتاب «الجمع و التفریق» نخستین کتابی بود که نظام ارزش مکانی را (که آن نیز از هند بود) به نحوی اصولی و منظم شرح می‌داد. خوارزمی در کتاب نشان می‌دهد که چطور می‌توان هر عدد دلخواه را به کمک نه رقم هندسی و صفر نوشت. سپس اعمال مزبور به جمع و تفریق، دو برابر کردن، نصف کردن، ضرب، تقسیم و جذر گرفتن از اعداد صحیح را شرح می‌دهد
کتاب کلیات جبر و مقابله اولین کتابی بود که توسط ریاضیاتی که مسلمانان تکمیل کردند روشهای حسابداری را تشریح کرد که امروزه استفاده می‌شوند. مخصوصاً برای حل مسائل ارثی که بسیار پیچیده بودند، خوارزمی فصل آخر کتاب را به ارثیه تخصیص داد که در آنجا حسابداری دوطرفه را ابداع کرده است
به نوشته ابن ندیم، خوارزمی پیوسته در بیت الحکمه کار می‌کرد و زیج هایش مورد اعتماد مردم بود. (زیج، جدولی است که نام، موقعیت و زمان حلول ستارگان و کواکب را نشان می‌دهد و در نجوم اسلامی استفاده می‌شده است)
در قرن دوم با ترجمه برخی آثار نجوم هندی از زبان سنسکریت به عربی مکتب نجومی «سِنْدِهند» به بغداد نیز رسید و خوارزمی و منجمان دیگری چون فزاری و حبش حاسب تحت تأثیر این مکتب آثاری را با عنوان زیج سندهند تألیف کردند. زیج خوارزمی تأثیر چشمگیری بر آثار نجومی بعدی در دوره اسلامی داشت. چنان‌که آثار متعددی بر مبنای زیج خوارزمی تألیف شدند یا در دیگر آثار به شرح و بسط آن پرداختند
همچنین خوارزمی دو رساله با عنوان‌های کتاب العمل بالاسطرلاب و کتاب عمل الاسطرلاب نگاشته بود
کتاب «الرخامه» خوارزمی که دربارهٔ ساخت ساعت آفتابی افقی نوشته شده است. این کتاب بیشتر برای تعیین اوقات نماز نوشته شده که بعدها اساس و پایه محاسبات مثلثات کروی قرار گرفت
کتاب التاریخ خوارزمی موجود نیست، ولی چند مورخ از او به عنوان «مرجعی معتبر» برای حوادث دوره اسلامی نقل کرده‌اند. خوارزمی مقاله‌ای با نام «مقاله فی استخراج تاریخ الیهود و اعیادهم» دارد که در آن از مهارتهای نجومی و جغرافی‌دانی و مورخ بودنش در تنظیم مقاله استفاده کرده است. آن هم در حوزه‌ای مثل یهود با آن همه حساسیت‌هایی که همواره در جهان اسلام نسبت به این قوم و آیین وجود داشته و چنین حرکتی جای تأمل بیش از پیش در کار وی و هم عصرانش را می‌طلبد
وی اطلسی از نقشه آسمان و زمین تهیه کرد و نیز نقشه‌های جغرافیایی بطلمیوس را اصلاح کرد. کتاب جغرافی خوارزمی با عنوان «صورةالارض»، شامل طول‌و عرض جغرافیایی محل‌های مختلف روی ربع مسکون بود و در هر بخش جاها بر حسب تقسیم‌بندی قدیمی «هفت اقلیم» مرتب شده است. نقشه خوارزمی بسیار دقیق است، مخصوصاً سرزمین‌هایی که زیر فرمان اسلام قرار داشتند دقیق تر بیان شدند
تمبر یادبود به مناسبت ۱۲۰۰ سالگرد تولد خوارزمی توسط اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۸۳ منتشر گردید
دهانه خوارزمی نام دهانه‌ای است که روی ماه به افتخار این دانشمند بزرگ توسط ناسا نامگذاری شده است
قرن ۱۶ میلادی. رقابت طرفداران حساب خوارزمی با طرفداران حساب چرتکه اروپایی که سرانجام حساب خوارزمی برنده شد